जनादेश नेपाल, काठमाण्डौैं । भविष्य पुराणमा उल्लेख भए अनुसार ब्राह्मणहरुको उत्पत्तिको कथा यस्तो छ :
प्राचीन कालमा महर्षि कश्यपका पुत्र कण्वयले आर्यावनी नामकी देव कन्यासित विवाह गरे । ब्रह्माको आज्ञाबाट कण्वय र आर्यावनी कुरुक्षेत्रवासनी सरस्वती नदीको तटमा गएर कण् र चतुर्वेदमय सूक्तद्वारा सरस्वती देवीको स्तुति गर्न लागे। एक वर्ष व्यतीत भएपछि देवी सरस्वतीले प्रसन्न भएर ती ब्राह्मण दम्पतीलाई वरदान दिइन्।
वरदानको प्रभावले कण्वयकी पत्नी आर्यावनीले दश ओटा पुत्र जन्माइन्। तिनका नाम यस प्रकार थिए :-
१)उपाध्याय
२)दीक्षित
३)पाठक
४)शुक्ल
५)मिश्र
६)अग्निहोत्री
७)दुबे
८)तिवारी
९)पाण्डेय
१०)चतुर्वेदी
उमेर पुगेपछि यी दश जना ब्राह्मणले पनि विवाह गरे। यिनले विवाह गरेका कन्याहरुको नाम क्रमशः यस्तो राखियो:-
२)उपाध्यायी
२)दीक्षिता
३)पाठकी
४)शुक्लिका
५)मिश्राणी
६)अग्निहोत्रिधी
७)द्विवेदिनी
८)तिवेदिनी
९)पाण्ड्यायनी
१०)चतुर्वेदिनी
प्राचीन कालमा कन्यादान गरेर मात्रै विवाह गर्ने चलन/संस्कार थियो। कन्यादान गरेर ल्याएकी कन्याको पतिको घरमा पुन: नामकरण गरिन्थ्यो।
यी दश ओटा जोडीबाट १६ ओटा पुत्र जन्मिए। गोत्रहरुको आरम्भ यिनै ब्राह्मणबाट भएको हो। उनीहरुको नाम यस प्रकार थियो:-
१)कष्यप
२)भरद्वाज
३)विश्वामित्र
४)गौतम
५)जमदग्रि
६)वसिष्ठ
७)वत्स
८)गौतम
९)पराशर
१०)गर्ग
११)अत्रि
१२)भृगडत्र
१३)अंगिरा
१४)श्रंगी
१५)कात्याय
१६) याज्ञवल्क्य
यी सोरह जना पुत्रबाट जन्मिएका सन्तानहरु हिमालयदेखि हिन्दमहासागरसम्म फिंजिए। ती ब्राह्मणहरुका मुख्य १० वटा हाँगा बने।
विन्ध्याञ्चल पर्वतभन्दा दक्षिणतिर गएर बसेका ५ वटा हाँगाका निम्नलिखित ब्राह्मणहरु “पञ्च द्रविण” भनेर चिनिए :-
(1) तैलङ्ग,
(2) महार्राष्ट्रा,
(3) गुर्जर,
(4) द्रविड,
(5) कर्णटिका,
ती १० ओटा हाँगामध्ये विन्ध्याञ्चल पर्वतभन्दा उत्तरतिर वसोवास गरेका निम्नलिखित ब्राह्मणहरु “पञ्च गौड” भनेर चिनिए:-
(1) सारस्वत
(2) कान्यकुब्ज
(3) गौड़
(4) मैथिल
(5) उत्कलये
कालान्तरमा ब्राम्हणहरुको सङ्ख्या र शाखाहरुको विस्तार हुँदै गयो। जो निम्न अनुसार छन्:-
(1) गौड़ ब्राम्हण,
(2) गुजरगौड़ ब्राम्हण
(3) श्रीगौड़ ब्राम्हण,
(4) गंगापुत्र गौडत्र ब्राम्हण,
(5) हरियाणा गौड़ ब्राम्हण,
(6) वशिष्ठ गौड़ ब्राम्हण,
(7) शोरथ गौड ब्राम्हण,
( दालभ्य गौड़ ब्राम्हण,
(9) सुखसेन गौड़ ब्राम्हण,
(10) भटनागर गौड़ ब्राम्हण,
(11) सूरजध्वज गौड ब्राम्हण
(12) मथुराका चौबे ब्राम्हण,
(13) वाल्मीकि ब्राम्हण,
(14) रायकवाल ब्राम्हण,
(15) गोमित्र ब्राम्हण,
(16) दायमा ब्राम्हण,
(17) सारस्वत ब्राम्हण,
(18) मैथल ब्राम्हण,
(19) कान्यकुब्ज ब्राम्हण,
(20) उत्कल ब्राम्हण,
(21) सरवरिया ब्राम्हण,
(22) पराशर ब्राम्हण,
(23) सनाड्य ब्राह्मण
(24) मित्र गौड़ ब्राम्हण,
(25) कपिल ब्राम्हण,
(26) तलाजिये ब्राम्हण,
(27) खेटुवे ब्राम्हण,
(28) नारदी ब्राम्हण,
(29) चन्द्रसर ब्राम्हण,
(30)वलादरे ब्राम्हण,
(31) गयावाल ब्राम्हण,
(32) ओडये ब्राम्हण,
(33) आभीर ब्राम्हण,
(34) पल्लीवास ब्राम्हण,
(35) लेटवास ब्राम्हण,
(36) सोमपुरा ब्राम्हण,
(37) काबोदसिद्धि ब्राम्हण,
(38) नदोर्या ब्राम्हण,
(39) भारती ब्राम्हण,
(40) पुष्करर्णी ब्राम्हण,
(41) गरुड़ गलिया ब्राम्हण,
(42) भार्गव ब्राम्हण,
(43) नार्मदीय ब्राम्हण,
(44) नन्दवाण ब्राम्हण,
(45) मैत्रयणी ब्राम्हण,
(46) अभिल्ल ब्राम्हण,
(47) मध्यान्दिनीय ब्राम्हण,
(48) टोलक ब्राम्हण,
(49) श्रीमाली ब्राम्हण,
(50) पोरवाल बनिये ब्राम्हण,
(51) श्रीमाली वैष्य ब्राम्हण
(52) ताङ्गड़ ब्राम्हण,
(53) सिन्ध ब्राम्हण,
(54) त्रिवेदी म्होड ब्राम्हण,
(55) इग्यर्शण ब्राम्हण,
(56) धनोजाम्होड ब्राम्हण,
(57) गौभुज ब्राम्हण,
(58) अट्टालजर ब्राम्हण,
(59) मधुकर ब्राम्हण,
(60) मंडलपुरवासी ब्राम्हण,
(61) खड़ायत ब्राम्हण,
(62) बाजरखेड़ा वाल ब्राम्हण,
(63) भीतरखेड़ा वाल ब्राम्हण,
(64) लाढवनिये ब्राम्हण,
(65) झारोला ब्राम्हण,
(66) अंतरदेवी ब्राम्हण,
(67) गालव ब्राम्हण,
(68) गिरनारे ब्राह्मण
(साभार : श्री सञ्जय तिवारी)
