नेपालमा अन्य क्षेत्रसँगै शिक्षा, स्वास्थ्य, विज्ञान, प्रविधि तथा विकासमा अनुसन्धान र आविष्कारको गरिमा बढाउने दायित्व हाम्रा नेता, विद्यार्थी, शिक्षक, वैज्ञानिक एवं नागरिकहरूको हो ।
विकासशील मुलुकका रूपमा नेपालका लागि प्रविधि र आविष्कारको महत्व विशेष देखिन्छ । यही कारण नेपालले विज्ञान तथा प्रविधिका क्षेत्रमा नवप्रवर्तन, आविष्कार तथा संशोधनलाई प्राथमिकता दिन आवश्यक छ । यसले देशको आर्थिक, सामाजिक एवं सांस्कृतिक विकासमा सकारात्मक परिणाम ल्याउन सक्छ । विशेष गरी नेपालले पर्यावरणीय समस्याहरू हल गर्दै शिक्षा, स्वास्थ्य, विज्ञान, खेलकुद, पर्यटन तथा अन्य क्षेत्रमा नवप्रवर्तन तथा आविष्कार गरेर स्थानीय मानिसको जीवनस्तर उकास्न सक्छ ।
शिक्षा र अनुसन्धानको महत्व
शिक्षा र अनुसन्धानले नेपालको सामाजिक एवं आर्थिक विकासमा प्रभावकारी भूमिका खेल्न सक्छ । यसबाट विद्यार्थीहरूले नवप्रवर्तन, संशोधन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा देखिने चुनौती सामना गर्ने क्षमता विकास गर्न सक्छन् ।
शिक्षा तथा अनुसन्धानको महत्वलाई आत्मसात् नगरिकन नेपालका विद्यार्थीले देशका लागि विज्ञान, प्रविधि, विकास तथा अन्य क्षेत्रमा नयाँ उपायहरू खोज्न सक्दैनन् ।
आविष्कार र स्थानीय जीवन
आविष्कार र संशोधनले नेपाल जस्तो मुलुकको स्थानीय जीवनस्तरमा सुधार ल्याउने क्षमता राख्छ । नवप्रवर्तन तथा आविष्कारले देशका गाउँपालिका, नगरपालिका तथा स्थानीय समुदायहरूलाई विकासका लागि सुदृढ बनाउँन सक्छ ।
विशेष गरी स्थानीय स्रोत तथा प्राविधिक क्षेत्रमा नवप्रवर्तन, आविष्कार तथा संशोधनमाथि जोड दिने हो भने नागरिकहरूका लागि रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न सकिन्छ ।
नेपालमा युवाको भूमिका
युवा पिँढीलाई अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा आकर्षित गर्ने हो भने विकासको दिशा नै परिवर्तन हुन सक्छ । युवा पिँढीले विज्ञान, प्रविधि, विकास, पर्यावरण, शिक्षा, स्वास्थ्य तथा अन्य क्षेत्रमा आविष्कार गरेर देशका लागि नयाँ अवसरहरू सिर्जना गर्न सक्छन् ।
प्रतिबद्धता र सहयोग
नेपाल सरकारले अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा प्रतिबद्धता जनाउँदै आएको छ । विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयसहित अन्य सरकारी निकायले संशोधन, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नियमित रूपमा विभिन्न कार्यक्रमहरू आयोजना गर्दै आएका छन् । वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नेपाली विद्यार्थीहरूलाई सहयोग एवं सहयोग/समर्थन गरेर विकासको नयाँ दिशा तय गर्न सकिन्छ ।
नेपालको विकासका लागि सिर्जनात्मकता, अनुसन्धान तथा आविष्कारको महत्व अद्धितीय छ । यी क्षेत्रमा गहन बुझाइ देखियो भने मात्रै देशको आर्थिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक विकासमा सकारात्मक फड्को मार्न सकिन्छ । नेपालले विज्ञान, प्रविधि, विकास तथा अन्य क्षेत्रमा नवप्रवर्तन, आविष्कार तथा संशोधनलाई आत्मसात् गरेर मात्रै देशको समृद्धि एवं विकासका लागि नितान्त नयाँ दिशा लिन सक्छ ।
विज्ञान, प्रविधि, आविष्कार तथा अनुसन्धानका क्षेत्रमा नेपालका युवा पिँढीले अग्रगामी भूमिका खेल्न सक्छन् । विद्यार्थी, शिक्षक, वैज्ञानिक, नेता तथा नागरिकको सहयोग एवं समर्थनले राष्ट्रिय विकासलाई नयाँ ऊर्जा र गति दिन सक्छ । विज्ञान, प्रविधि, आविष्कार तथा अनुसन्धानका क्षेत्रमा नीति, योजना र विधेयकहरू लागू गरेर देशको विकासका लागि महत्वपूर्ण बहस सुनिश्चित गर्ने दायित्व नेपाल सरकारको हो ।
विभिन्न क्षेत्रमा हुने अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा आविष्कारले नेपालको विकास दरमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । फलस्वरूप, नागरिकले समृद्ध, स्वतन्त्र तथा सुखी जीवनयापनको अवसर प्राप्त गर्न सक्छन् ।
यसका लागि, हामी सबैले अनुसन्धान, नवप्रवर्तन तथा अविष्कारका क्षेत्रमा आ-आफ्नो दायित्व वहन गर्दै देशको विकासमा हातेमालो गर्न सक्नुपर्छ । त्यस्तै, आविष्कारका क्षेत्रमा नेपालका युवा पिँढीले आफ्नो विचार, सोच तथा व्यवहारमार्फत् विकासको नेतृत्व गर्नु अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ । यसरी मात्रै राष्ट्रिय विकासलाई गतिशील बनाएर नेपालको समृद्धि तथा विकासको आकांक्षामा नयाँ ऊर्जा एवं आयाम प्रदान गर्न सकिन्छ ।
नेपालसँग विज्ञान, प्रविधि तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नयाँ कार्यक्रमहरू तथा योजनाहरू लागू गर्दै विकास गर्ने अवसरहरू यथेष्ट छन् । समुदाय तथा सरकारबीच सहकार्य हुँदा यी अवसरलाई प्रभावकारी रूपमा सदुपयोग गर्न सकिन्छ । त्यस्तै, नेपालका विद्यार्थी, शिक्षक, वैज्ञानिक, नेता तथा नागरिकको सहयोग एवं समर्थनले थप गति प्राप्त हुने कुरामा कुनै शंका छैन ।
साथै नेपाल सरकारले विश्वसनीय एवं उत्तरदायी भूमिका निभाउँदै विज्ञान, प्रविधि तथा आविष्कारका क्षेत्रमा नीति, योजना तथा विधेयकहरू लागू गर्न सक्नुपर्छ । यसबाहेक, राष्ट्रिय विकासका लागि स्थायी, समृद्ध र नियमबद्ध भाष्य सुनिश्चित गर्ने दायित्व पनि सरकारकै हो ।
नेपाल जस्ता विकासशील देशमा अनुसन्धान, नवप्रवर्तन र आविष्कारको महत्व अनदेखा गर्न सकिँदैन । यिनलाई जति महत्व दियो, त्यति नै देशको आर्थिक, सामाजिक एवं सांस्कृतिक विकासमा सकारात्मक प्रभाव पर्छ । नेपाल सरकारले यस क्षेत्रमा नीति, योजना एवं आवश्यक सहयोगमार्फत् विकासलाई सुनिश्चित गर्नु अत्यन्त महत्वपूर्ण छ ।
युवा पिँढीलाई यस क्षेत्रमा आकर्षित गर्दै उनीहरूसँग भएको उत्पादनशील श्रम तथा सिर्जनात्मकता उपयोग हुने गरी क्षमता विकास गर्नका लागि पनि आविष्कार आवश्यक हुन्छ । सबै स्तरमा संशोधन, नवप्रवर्तन र आविष्कारको महत्व बुझ्ने गरी नेपालको समृद्धि तथा विकासको दिशा निर्धारणमा सहयोग गर्नु पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण देखिन्छ ।अनलाईनखबरबाट
(लेखकले अमेरिकाको फेयरफाक्स भर्जिनियामा अवस्थित जर्ज मेसन विश्वविद्यालयमा माइक्रो बायोलोजी विषयमा पीएचडी गरिरहेका छन् ।)
